Arkitektura (2)

DORRETXEAK ETA ZUBIAK

Aurreko batean idatzi nuen Zornotzan, XIV. mendean hasita, ugari zirela burdinolak eta errotak. Halaber, jarduera ekonomiko horiek izateko, behar-beharrezkoa zen burdina eta garia garraiatzea.Gaurko honetan zubien garrantziaz ohartarazi nahi dizuet. Erdi Aroan zubien zaintza handia zen, segurtasuna eta merkataritzaren kontrola ematen zutelako; garai batean kobratu ere egiten zuten pasatzeagatik. Horrexegatik daude dorretxeak zubi garrantzitsuen ondoan. Gure herrian, antzinako ia zubi guztiak daude, eta dorretxeak ere bai. Dorretxe horiek baserri eginda daude, Amorebietakoa (Cancelada jauregia), Ibarrakoa, Eubako eta Bernakoa.

Bai Erdi Aroan, bai gaur, zubien garrantzia handia izan da, eguneroko bizimodua errazten dutelako. Pentsaezina da gurea bezalako herri baten garapena zubi egokirik gabe.
Eta horrexegatik izan zuten garrantzi handia zubiek eta dorretxe horiek, gure herria betidanik izan delako bidegurutze.
XIII. mendean gure herrian, beste toki askotan bezala, iskanbilak ugari izan ziren. Orduko Gaztelako eta Nafarroako erresumen mugarria gure herriaren erdi-erdian zegoen. Zer esan nahi du horrek? Batzuk Gaztelako erregearen alde zeudela eta beste batzuk Nafarroako erregearen alde. Baina hori horrela esanda, ematen du beste barik gertatu zela, baina ez. Horrek adierazten du egon ziren egonezinak eta borrokak handiak izan zirela. Hala ere, XI. mendetik XIII. mendera muga horiek sarri aldatu ziren.
Eta nortzuk ziren familia edo handiki horiek? Bernatarrak (Bernabeitia-Bernagoitia), Euba, Ibarra, Amorebieta, Etxano, Zornoza, Larrea....
Familia horiek zubiak zaintzen zituzten merkataritza kontrolatzeko; elizaren zergak ere kontrolpean zituzten (hamarrenak); eta beranduago, sortu zen industria ere menpean zuten: errotak eta burdinolak. Horietako gehienek lurrak eta baserriak ere errentan zituzten. Ikus daitekeenez gizarte feudalaren adierazgarri aipatutako guztia.
Baina, Zornotzako familien zatiketak eragina izan zuen parrokietan. Hasieran, parrokiak gizartearen oinarrizko egitura izan arren, gero, parrokia horiek elizate edo anteiglesia egin ziren, elizpeetan batzen zirelako. Familia talde bakoitzak bere eliza nagusia eta baselizak kontrolpean zituen. Horren ondorioz, hiru parrokia daude Zornotzan: Bernagoitia (Euba), Amorebieta eta Etxano.
Ondoren, herritarren zatiketa horrek ekarri zuen zatiketa administratiboa: elizateena. Hau da, alde batetik Euba (ez zen guztiz garatu), bestetik Amorebieta, eta azkenik Etxano. Baina hala ere, ez zen herriaren kontzientzia urratu. Herritarrek Zornotza erabiltzen jarraitu zuten herria izendatzeko eta zornotzar sentitzen ziren. Gaur egun, auzoetakoek erdigunera doazela adierazteko Zorrontzara doazela esaten dute.
Eta nor zen Zornoza familia? Garai batean, Kintana/Kaitana errekaren inguruaz gain Ibarruri-Gorozika kontrolpean zuen familia zen. Eta badirudi erreka hori erresumen arteko muga izan zela.
Luzaroan, Gaztelako erregeak merinoak izendatu zituen eta lan horretarako, Zornoza familiako bat aukeratu zuen. Merinoak aginte handiko gizonak ziren, epaile eta zerga-biltzaile lana egiten zutelako. Erregeari esker merinoak lortzen zuen boterea ikaragarria zen eta batzuetan, merinoaren izena jartzen zitzaion merindadeari, Zornotzan gertatu zen bezala.
Erdi Arotik datorren beste ekintza bat Zubiaurreko plaza da, merkataritza eta zubia lotzen duena. Azoka hori XX. mendera arte mantendu zen, eta gaur egun igandeetako azokan du jarraipena. Oraindik, gure herriko auzoetakoak erosketak egitera doazenean, plazara doazela esaten dute.
Eta amaitzeko, ziur gaude Zubipunten ere zubia egon zela, baina ez dakigu noren menpe zegoen. Hala ere, seguru gaude orduko zubia eraiki berria baino politagoa izan zela. Seguru!