KIROLA (1)

ZORNOTZAKO BOLA-JOKOAK

Gure herrian, nahiz eta hainbat bolatoki egon, bola-jokoa ez da batere ezaguna kaletarren artean, beharbada inguruko auzoetan daudelako bolatokiak. Eta noiz errotu zen kirol hau gure herrian? Ziur ez dakigu, baina antzinako kontua dela ezin da ukatu. Denetariko iritziak bildu ditut honen inguruan: batzuk harrigarriak eta beste batzuk posibleak. Baina, egia esan ez dago ezer zehatzik. Ibilbide historikoa egiten saiatuko naiz, ea zerbait argitzen dugun.

Gaur egun, bola-jokoa ia ezezaguna izan arren zornotzar askorentzat, duela mende bat, pilota baino zabalduagoa eta arrakastatsuagoa zen; eta ez zegoen jai ospakizunik bola-txapelketa barik. Antzina, meza entzun ondoren bolatokien inguruan batzen ziren gazteak, horixe zelako jarduera ludikorik zabalduena Bizkaian.
Aurreko mendean, Bizkaian 400 bolatokitik gora zeuden, gaur egun ordea, ez daude 100 bolatoki, eta horietatik 10 Zornotzan; beraz, ezin dugu ahaztu desagertzear dagoen kirol honek ikerketa sakonagoa merezi duela gure ondare historikoa delako. Goazen bada, bolen inguruko historia xumea egitera.
Batzuek esaten dute Grekoen garaiko kirola dela, Odisea obran Homerok idazten duelako nola jokatzen duten boletara Peneloperen maitaleek. Beste batzuek esaten dute Erromatarren garaikoa dela eta armada erromatarrak zabaldu zuela bola-jokoa Europan zehar. Eta azkenik, Telesforo Aranzadi eta euskal aditu batzuk daude zelten garaiko kirola dela esaten dutenak. Hiru teoria hauek dokumentatu gabeko hipotesiak direla esango nuke, baina badago laugarren bat, bola-jokoa Europan sortu zela dioena; Alemanian, VI. mendean hain zuzen. Alemaniako adituek diote bertako monasterioetako bakardadean monjeek jokatzen zutela boletara, eta handik inguruko herrialdeetara zabaldu zela; eta gero, Santiagoko bidea dela eta, erromesek hona ekarri zutela bola-jokoa.
Eta zergatik du pisu gehiago laugarren hipotesiak besteek baino? Dokumentu idatzietara jotzen badugu ez dagoelako ia ezer erromatarren, edo grekoen, edo zelten garaiko jokoa dela adierazten duenik. Adibidez, XIII. mendean Alfontso X.a Jakitunaren garaian Jolasen liburuan, ez da aipatu ere egiten bola-jokoa. Beraz askoren iritziz, Europan bola-jokoa oso zabaldua zegoen arren, gure artean oraindik ez; eta mende batzuk beranduago, Santiagoko bidea egiten ari ziren erromesek ekarriko zuten iparraldetik hona. Gero, XVII-XVIII. mendeetako dokumentuek adierazten dute kirol hau gure artean oso zabaldua egon zela. Jakina, denborarekin arauak eta modalitateak aldatuz joan dira; Bizkaiko modalitatea ez da Arabakoa, ez Gipuzkoakoa, ez Kantabriako modalitatearen modukoa, ezta Bearnoko modalitatea ere.
Euskal Herritik kanpo, gugandik hurbil, bola-jokoa oso hedatuta dago. Alde batetik, Kantabrian uste dute euskaldunok euskal pilota daukagun moduan, eurak bola-jokoa dutela. Eta bestalde, Bearnoko bizilagunek ere uste dute bola-jokoa bertan sortutako kirola dela. Baina egia esan, gaur egun, Frantziako hegomendebaldean oso zabaldua dago bola-jokoa eta badirudi, Bearnotarrek zabaldutako kirola dela.
Bukatzeko, hedapenaren inguruan esan beharra dago bola-jokoa Garona ibaiaren eta Ebro ibaiaren artean kokatzen dela, bereziki. Baskoniako eta Gaskoniako lurraldeetan oso zabaldua garai batean. Erromanizazioa baino lehen, harreman handiko bi lurralde ziren eta etorkizunean, uste dugu sorpresa handiak egongo direla.