ZORNOTZAKO IDAZKIAK
Gaur egungo euskara ikertzeko testu idatziak ahozkoak bezain garrantzitsuak dira; baina XIX. mendeko euskara aztertu nahi dugunean testu idatzietara jo beharra dago, nahitaez. Ugari dira gure artean XIX. mendeko testu idatziak, batez ere testu erlijiosoak; hala ere, interes literario eskasekoak izan arren garai hartako euskara eta bertakoen ikuspegia aztertzeko oso interesgarriak dira.
Zornotzan aurkitutako testu idatziei buruz idaztea erabaki dut; gaurkoan, XIX. mendean idatzi zenari buruzkoa izango da. Halaber, ezin dugu ahaztu mendea gatazkarekin hasi zela: frantsesen kontrako gerrarekin. Napoleonek Euskal Herria erraz bereganatu zuen, hasieran; baina gero herriak gogor egin ondoren hemendik kanpora bota zituzten. Gero etorri ziren gerrate karlistak: lehena (1833-1839) eta bigarrena (1872-1876). Hala ere mendeak eman zituen idazleak eta kultura eragileak ugari izan ziren, batez ere mezenasak; baina hori beste egun baterako utziko dut.
Orain goazen harira. Duela hogeita hamar urte inguru Epaltzako Torre baserrian eskuz idatzitako liburuxka bat agertu zen. Anselmo Gortazarrek izenpetzen duen liburuxkak 234 orrialde ditu eta 1864. urtean dago sinatuta. Idazkiak ez du inolako asmo literariorik baina garai horretako Biblia kontalarien ezaugarri guztiak betetzen ditu.
Orduko idazle gehienak elizgizonak ziren eta alegilariak ez ezik Biblia kontalariak ere ziren, hau da, predikariak eta moral zuzentzaileak. Eta pulpitutik adierazteko eginak zeuden lan gehienak; horregatik, bi ezaugarri garrantzitsu zituzten idazki horiek: euskara erraza eta ulergarria zela.
Hala ere, Anselmo Gortazarrek ez du Biblia hitzez hitz azaltzen, ez du Biblia itzultzen, autore bakoitzak bere erara garatzen du Bibliako pasarte esanguratsu bat. Sermoietan trebatutako apaizek idatzi dituzte lan horiek eta irakurtzeko zein entzuteko eginak daude. Entzuleen arreta erakartzeko baliabidez beteta dauden lanak dira. Alde batetik, ez dago esaldi luze eta korapilatsurik, batik bat entzuteko direlako; bestalde, entzulearen arreta ez galtzeko etenak eta entonazio-aldaketak ugariak dira; eta azkenik, entzuleak gogoratzeko ideia nagusiak nabarmendu egiten dira, errepikatuz eta laburtuz. Beraz, mitinetan egiten den moduan.
Euskal literaturan oro har, baina bereziki XIX. mendeko literaturan, eduki eta helburu erlijiosoko lanak garrantzi handikoak dira. Horregatik, garai hartako euskara eta gertakizunak ikertu nahi badira bildu beharko ditugu lan horiek, galdu baino lehen.
Beraz, beharrezkoa izango litzateke Zornotzako dokumentu idatziak, hau da, gutunak, bertsopaperak, sermoiak... biltzea eta digitalizatu ondoren jabeei itzultzea. Horrela idazkien fondo publikoa edukiko genuke ikerketarako interesgarria bezain beharrezkoa.
Gaur egungo euskara ikertzeko testu idatziak ahozkoak bezain garrantzitsuak dira; baina XIX. mendeko euskara aztertu nahi dugunean testu idatzietara jo beharra dago, nahitaez. Ugari dira gure artean XIX. mendeko testu idatziak, batez ere testu erlijiosoak; hala ere, interes literario eskasekoak izan arren garai hartako euskara eta bertakoen ikuspegia aztertzeko oso interesgarriak dira.
Zornotzan aurkitutako testu idatziei buruz idaztea erabaki dut; gaurkoan, XIX. mendean idatzi zenari buruzkoa izango da. Halaber, ezin dugu ahaztu mendea gatazkarekin hasi zela: frantsesen kontrako gerrarekin. Napoleonek Euskal Herria erraz bereganatu zuen, hasieran; baina gero herriak gogor egin ondoren hemendik kanpora bota zituzten. Gero etorri ziren gerrate karlistak: lehena (1833-1839) eta bigarrena (1872-1876). Hala ere mendeak eman zituen idazleak eta kultura eragileak ugari izan ziren, batez ere mezenasak; baina hori beste egun baterako utziko dut.
Orain goazen harira. Duela hogeita hamar urte inguru Epaltzako Torre baserrian eskuz idatzitako liburuxka bat agertu zen. Anselmo Gortazarrek izenpetzen duen liburuxkak 234 orrialde ditu eta 1864. urtean dago sinatuta. Idazkiak ez du inolako asmo literariorik baina garai horretako Biblia kontalarien ezaugarri guztiak betetzen ditu.
Orduko idazle gehienak elizgizonak ziren eta alegilariak ez ezik Biblia kontalariak ere ziren, hau da, predikariak eta moral zuzentzaileak. Eta pulpitutik adierazteko eginak zeuden lan gehienak; horregatik, bi ezaugarri garrantzitsu zituzten idazki horiek: euskara erraza eta ulergarria zela.
Hala ere, Anselmo Gortazarrek ez du Biblia hitzez hitz azaltzen, ez du Biblia itzultzen, autore bakoitzak bere erara garatzen du Bibliako pasarte esanguratsu bat. Sermoietan trebatutako apaizek idatzi dituzte lan horiek eta irakurtzeko zein entzuteko eginak daude. Entzuleen arreta erakartzeko baliabidez beteta dauden lanak dira. Alde batetik, ez dago esaldi luze eta korapilatsurik, batik bat entzuteko direlako; bestalde, entzulearen arreta ez galtzeko etenak eta entonazio-aldaketak ugariak dira; eta azkenik, entzuleak gogoratzeko ideia nagusiak nabarmendu egiten dira, errepikatuz eta laburtuz. Beraz, mitinetan egiten den moduan.
Euskal literaturan oro har, baina bereziki XIX. mendeko literaturan, eduki eta helburu erlijiosoko lanak garrantzi handikoak dira. Horregatik, garai hartako euskara eta gertakizunak ikertu nahi badira bildu beharko ditugu lan horiek, galdu baino lehen.
Beraz, beharrezkoa izango litzateke Zornotzako dokumentu idatziak, hau da, gutunak, bertsopaperak, sermoiak... biltzea eta digitalizatu ondoren jabeei itzultzea. Horrela idazkien fondo publikoa edukiko genuke ikerketarako interesgarria bezain beharrezkoa.
